Dövizli Sözleşme Yasağına İlişkin 85 Sayılı Kararname ve Tebliği
- Kural
Türkiye’de yerleşik gerçek ve tüzel kişilerin, kendi aralarında akdettikleri sözleşme ilişkilerinde para ödeme borcu ile ilgili yükümlüklerini dövizle veya dövize endeksli olarak belirlemeleri 85 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile 13 Eylül 2018 tarihinde yürürlüğe girerek yasaklanmıştır.
İlgili kararname doğrultusunda 06.10.2018 tarihinde yayınlanan tebliğ ile 32 sayılı kararın 8. Maddesi f. 1 düzenlemesi açıkça bu kural ve istisnaları belirlenmiştir. Bu kararın kapsamına giren ve konuya ilişkin ilk düzenleme olan 12.09.2018 tarihli düzenlemeden sonra akdedilecek olan bütün sözleşmelerde bu yasak geçerlidir.
İlgili yasal düzenlemelere göre her iki tarafının da Türkiye’de yerleşik olduğu sözleşme ilişkilerine bu kural uygulanır. Bundan çıkacak sonuç Türkiye’de yerleşik olmayan bir kimse ile yapılan sözleşmeler konusuna bakılmaksızın bu karar kapsamının dışındadır. Türkiye’de yerleşik kişi olarak ise yerleşim yeri Türkiye olan gerçek kişileri ve öncelikle şirket merkezi Türkiye’de bulunan tüzel kişiler anlamamız gerekmektedir.
Merkezi yurt dışında bulunan ancak Türkiye’de yerleşik kişilerin yüzde elliden fazla ortağı oldukları şirketleri de yerleşik kişi olarak anlayacağız. Yabancı bir ortaklığın parçası olan ancak merkezi Türkiye’de olan şirketler de bu kapsamda bu kurallara uymak zorundadır.
Türkiye’de yalnızca irtibat bürosu, temsilciğiliği bulunan şirketlerin ise Türkiye’de yerleşik sayılmaması gerekir. 06.10.2018 tarihli tebliğde bu şirketler için sadece bir yerde istisna öngörüldüğü görülmektedir. İlgili istisna şu şekildedir;
8. Madde f. 16: “ Dışarıda yerleşik kişilerin Türkiye’de bulunan; şube, temsilcilik, ofis, irtibat bürosu, doğrudan veya dolaylı olarak yüzde elli ve üzerinde pay sahipliklerinin bulunduğu şirketler ile serbest bölgedeki faaliyetleri kapsamında serbest bölgelerdeki şirketlerin taraf olduğu iş ve hizmet sözleşmelerinde, sözleşme bedelinin ve bu sözleşmelerden kaynaklanan diğer ödeme yükümlülüklerinin döviz cinsinden veya dövize endeksli olarak kararlaştırılması mümkündür” şeklindedir.
Hukuki Kapsam Açısından Değerlendirilmesi
Gayrimenkullere İlişkin İşlemler
İlgili Karar, Türkiye’de yerleşik kişilerin kendi aralarında yapacakları, Gayrimenkul satış ve kiralama işlemlerini açık bir şekilde kapsamaktadır. Bu kapsamda Gayrimenkul alış, satış ve kiralama işlemlerinde döviz cinsinden sözleşme yapılması ve işlem yapılması yasaklanmıştır.
Taşınırlara İlişkin İşlemler
Taşınırlar bakımından kuralın kapsamı oldukça dardır. İş Makineleri de dahil Taşıt satışı ve kiralamaları kuralın kapsamındadır. Finansal kiralamaya ise iki yerde izin verilmiştir:
Gemilerin 4490 sayılı Kanun ve 491 s. KHK’da değişiklik yapan Kanuna göre leasing’e konu olması istisna kapsamındadır. Ayrıca 32 sayılı Kararın 17 ve 17/A maddelerinde belirtilen hallerdede leasing işlemlerinde dövizle belirleme mümkündür.
Bu makalemizde ana hatları ile gayrimenkul kiralama sözleşmelerindeki durumu ele alacağız.
Kira sözleşmesi ile ilgili olarak kanun koyucunun aşağıdaki şekilde düzenleme getirdiğini görürüz. Bir defa eğer taraflar arasında bir anlaşma olmazsa tebliğde belirtilen esaslar iki yıl için uygulanacak ve bu iki yılın ikinci yılının başında eğer taraflar artış konusunda bir mutabakata varamazlarsa bu belirlenen bedele artış yapılacaktır. Getirilen kural her halükarda iki yıldan fazla bir süre uygulanmaktadır. İlgili düzenleme kapsamında;
“(…)döviz veya dövize endeksli olarak belirlenen bedeller bu fıkranın ilk paragrafına göre iki yıllık süre için Türk parası olarak belirlenir”
İlk paragrafa göre 02.01.2018 Merkez Bankası Efektif Döviz Satış Kurundan belli edilecek bedele TUİK’in aylık değişim oranlarını yansıtmaktır.
Buna göre şu an döviz ile ifade edilen bedele 02.01.2018-13.10.2018 (mutabakatın gerçekleşmediği tarih) arası TUİK’in aylık değişim oranlarını yansıtacağız.
"Ancak, Türk parası olarak belirlemenin yapıldığı kira yılının sonundan itibaren bir yıl geçerli olmak üzere; anılan paragraf uyarınca Türk parası olarak belirlenen kira bedeli, taraflarca belirlenirken mutabakata varılamazsa, belirleme tarihinden belirlemenin yapıldığı kira yılının sonuna kadar Türkiye İstatistik Kurumunun her ay için belirlediği tüketici fiyat endeksi (TÜFE) aylık değişim oranları esas alınarak artırılması yoluyla belirlenir"
Bu kural bize iki şeyi söylemektedir. İlk olarak 13.10.2018 tarihi itibariyle belirlenmiş olan bedel, bir sonraki kira yılı için taraflar kira bedelinin ne olacağında anlaşamazlarsa mevcut kira yılının sonuna kadar geçerli olacaktır. Bu durumda bir kira sözleşmesinde kira yılı 01 Mart’ta başlıyorsa (Örnek Tarih) ve taraflar girilecek kira yılında kira bedeli konusunda anlaşamazlarsa 13.10.2018’deki bedel -28.02.2019’e kadar geçerlidir. 01.03.2019 tarihi ile 01.03.2020 tarihi arasındaki kira bedeli için kanun koyucu 13.10.2018-28.02.2019 tarihleri arasındaki kira bedeline bu tarihlerdeki TUİK’in her ay için ilan ettiği TÜFE oranlarındaki aylık değişim oranları kadar artış yapılacağı hükmünü getirmektedir.
Şöyle ki;
"Bir sonraki kira yılı Türk parası cinsinden kira bedeli ise, taraflarca belirlenirken mutabakata varılamazsa, önceki kira yılında geçerli olan kira bedelinin Türkiye İstatistik Kurumunun belirlediği tüketici fiyat endeksi (TÜFE) aylık değişim oranları esas alınarak artırılması yoluyla belirlenir ve belirlenen Türk parası cinsinden kira bedeli bu fıkrada belirtilen iki yıllık sürenin sonuna kadar geçerli olur" hükmü ile Bakanlık aslında yalnızca ilk belirlemenin yapıldığı kira yılından sonrakine değil ondan sonra gelen kira yılına ilişkin de düzenleme yapmaktadır.
Kira sözleşmesinin ve kira yılının başlangıç tarihi: 01.03.2017
Kira bedeli: 5.000 ABD doları
Mutabakatsızlık tarihi: 13.10.2018
İlk TL belirlemesi: 18.880 + 02.01.2018-13.10.2018 TÜFE oranlarındaki aylık değişim oranları kadar artış yapılacaktır. Bu tutra X diyebiliriz.
X’in geçerliliği: 13.10.2018-01.03.2019
Bir sonraki kira yılı
(01.03.2019-28.02.2020)’nın kira bedeli: X + 13.10.2018-28.02.2019 arasındaki TÜFE oranlarındaki aylık değişim oranları kadar artış = Y
Mutabakata varamayan Tarafların tebliğe göre belirlenen kira bedelleri ile bağlı olacakları son tarih 13.10. 2020 tarihidir.
Bu şekilde yapılan örnek hesaplama ile, Bakanlığın yayınladığı tebliğin Gayrimenkul kiralamaları için yorumu yapılmıştır. Bir sonraki yazımızda diğer hususlarda da görüşler paylaşılacaktır.
